Η ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΠΛΕΥΡΑ ΤΟΥ 1821
Οι εμφύλιες συγκρούσεις κατά τη διάρκεια της Επανάστασης
Οι πανηγυρικοί λόγοι και οι υπόλοιπες
εκδηλώσεις που λαμβάνουν χώρα στις εθνικές επετείους συνηθίζεται να αναφέρονται
σε ενωτικούς αγώνες και να εκπέμπουν θετικά μηνύματα. Ωστόσο, οι μεγάλοι αγώνες
έχουν πολλές φορές και τη σκοτεινή τους πλευρά, στην οποία συνήθως αποφεύγουμε
να αναφερθούμε. Στις παρακάτω γραμμές θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε την
εθνεγερσία του 1821 από την πλευρά των εμφύλιων συγκρούσεων που έλαβαν χώρα κατά
τη διάρκεια του εθνικού μας Αγώνα, με το σκεπτικό ότι είναι εξίσου σημαντικές
και συμβάλλουν στην εθνική μας αυτογνωσία.
Οι
εμφύλιες διαμάχες κατά τη διάρκεια της ελληνικής Επανάστασης του 1821, που
έμελλε να διαιρέσουν τους αγωνιστές και να συμπαρασύρουν στη δίνη του διχασμού
τον ελληνικό λαό, χωρίζονται σε δύο περιόδους:
Α' Εμφύλιος Πόλεμος (Φθινόπωρο 1823 - Ιούλιος 1824)
Από τις
πρώτες μέρες της Επανάστασης οι πρωτοπόροι ηγέτες του Αγώνα χωρίστηκαν σε δύο αντιμαχόμενες
παρατάξεις με αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα. Από τη μία πλευρά οι
σημαντικότεροι στρατιωτικοί-οπλαρχηγοί της Πελοποννήσου με επικεφαλής τον
Κολοκοτρώνη («αντικυβερνητικοί»), και
από την άλλη ο κύκλος του Μαυροκορδάτου, οι σημαντικότεροι πολιτικοί-πρόκριτοι
της Πελοποννήσου και οι νησιώτες («κυβερνητικοί»). Βασική αιτία της εμφύλιας
σύγκρουσης ήταν η ανησυχία των προκρίτων της Πελοποννήσου, οι οποίοι διέβλεπαν
ότι οι στρατιωτικοί-οπλαρχηγοί, που αναδείχτηκαν μέσα από τις πολεμικές
επιχειρήσεις και τις πρώτες στρατιωτικές επιτυχίες της Επανάστασης, θα
μπορούσαν ανά πάσα στιγμή να γίνουν εμπόδιο στις βλέψεις τους για την εδραίωση
της εξουσίας τους και ότι τα προνόμια,
που από πολλές γενεές διέθεταν και που θεωρούσαν δεδομένα, απειλούνται τώρα από
τις ανερχόμενες δυνάμεις των οπλαρχηγών.
Οι αντιπαραθέσεις
μεταξύ των δύο αντιμαχόμενων παρατάξεων έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια των
διαφόρων Εθνοσυνελεύσεων αλλά και στα ενδιάμεσα διαστήματα. Οι οπλαρχηγοί
κατηγορούσαν τους πολιτικούς ότι ενδιαφέρονται μόνο για τη διαιώνιση της
εξουσίας τους και ότι πολιτεύονται εξυπηρετώντας στην ουσία τα συμφέροντα των
Άγγλων. Οι πολιτικοί από την πλευρά τους εξέφραζαν τους φόβους για τις αρχηγικές τάσεις
των στρατιωτικών, κατηγορώντας τους ότι προσπαθούν να υποκαταστήσουν την εθνική
κεντρική διοίκηση. Η αντιπαράθεση γενικεύτηκε και οι πολιτικοί προσπάθησαν να
περιορίσουν τη δύναμη των στρατιωτικών αρχηγών αποκλείοντάς τους από τα όργανα
της Διοίκησης και παίρνοντας με το μέρος
τους επιφανή στελέχη της αντίπαλης παράταξης, όπως ο Παπαφλέσσας και ο Αναγνωσταράς.
Η πολιτική κρίση εξελίχθηκε σε εμφύλιο πόλεμο το πρώτο εξάμηνο του 1824. Κατά το δίμηνο Φεβρουαρίου - Μαρτίου 1824 δόθηκαν
σκληρές μάχες στις περιοχές της Αρκαδίας και της Αργολίδας, στις οποίες
επικράτησαν οι δυνάμεις της Κυβέρνησης.
Όπλο στα
χέρια της Κυβέρνησης ήταν και το πρώτο δάνειο της ανεξαρτησίας, το οποίο
προοριζόταν για τις πολεμικές ανάγκες της χώρας, αλλά κατασπαταλήθηκε στην
εμφύλια διαμάχη. Τελικά, επικράτησαν οι
ψύχραιμες φωνές που πρότειναν τον συμβιβασμό των δύο παρατάξεων. Ο
Κολοκοτρώνης, βλέποντας ότι βρίσκεται σε δυσχερή θέση, αναγκάστηκε να συρθεί σε
συνδιαλλαγή με τον Κουντουριώτη και μετά από κοπιαστικές συζητήσεις επιτεύχθηκε
συμφωνία για τερματισμό των εχθροπραξιών τον Μάιο του 1824. Οι
«αντικυβερνητικοί» αναγνώρισαν την κυβέρνηση Κουντουριώτη, η οποία στις αρχές
Ιουλίου χορήγησε αμνηστία στους αντιπάλους της.
Β' Εμφύλιος Πόλεμος (Ιούλιος 1824 - Ιανουάριος 1825)
Οι
Πελοποννήσιοι πρόκριτοι σύντομα αντιλήφθηκαν ότι, στην προσπάθειά τους να
αποκλείσουν τους στρατιωτικούς από το παιχνίδι της εξουσίας, βρέθηκαν στο
περιθώριο, λόγω της ηγεμονικής παρουσίας των νησιωτών. Αυτό οδήγησε σε
έναν δεύτερο εμφύλιο με διαφορετικές αυτή τη φορά παρατάξεις. Στην πλευρά των στρατιωτικών της Πελοποννήσου συμμετέχουν τώρα
και οι πρώην αντίπαλοί τους, τέως κυβερνητικοί Πελοποννήσιοι πρόκριτοι, ενώ
στην άλλη πλευρά βρίσκονται οι πανίσχυροι πλοιοκτήτες της Ύδρας και των Σπετσών,
υπό την ηγεσία της οικογένειας Κουντουριώτη, μαζί με τους Ρουμελιώτες
οπλαρχηγούς υπό τον Κωλέττη.
Το έναυσμα για την τελική αναμέτρηση δόθηκε
τον Οκτώβριο του 1824, όταν οι κάτοικοι της Τριφυλλίας στην Αρκαδία αρνήθηκαν να
πληρώσουν φόρους. Η Κυβέρνηση έστειλε αμέσως στην Πελοπόννησο 500 Ρουμελιώτες με
επικεφαλής έναν Πελοποννήσιο, τον Παπαφλέσσα, που είχε γίνει στο μεταξύ
υπουργός Εσωτερικών. Με τα χρήματα του δανείου, ο Γ. Κουντουριώτης με τη
συνεργασία του Κωλέττη έστρεψε τους Στερεοελλαδίτες εναντίον των Πελοποννησίων.
Οι συγκρούσεις γενικεύτηκαν και στρατεύματα από τη Ρούμελη εισέβαλαν στην
Πελοπόννησο προκαλώντας απερίγραπτες καταστροφές και λεηλασίες, ιδιαίτερα στις
περιοχές της Κορινθίας και της Αχαΐας. Κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων σκοτώθηκε
ο γιος του Θ. Κολοκοτρώνη, Πάνος, σε ενέδρα που έστησαν οι κυβερνητικές
δυνάμεις έξω από την Τρίπολη. Ο Θ. Κολοκοτρώνης, συντετριμμένος από τον θάνατο
του γιου του, αποσύρθηκε στη Βυτίνα, αδιαφορώντας για την έκβαση του εμφυλίου πολέμου.
Η πολεμική δράση
εναντίον των Τούρκων μπήκε σε δεύτερη μοίρα,
ενώ η ανεμπόδιστη αποβίβαση του Ιμπραήμ με τακτικά αιγυπτιακά
στρατεύματα στη νότια Πελοπόννησο, τον
Φεβρουάριο του 1825, επιδείνωσε ακόμη περισσότερο την κατάσταση. Η
επανάσταση διακυβευόταν από την εμφύλια διαμάχη και ήταν πραγματικά λυπηρό,
εκείνες τις κρίσιμες στιγμές, να βλέπει κανείς από την κυβερνητική πλευρά
τον Κωλέττη, τον Παπαφλέσσα, τον Γκούρα, τον Καραϊσκάκη, τον Κίτσο Τζαβέλα, τον
Μακρυγιάννη και άλλους Ρουμελιώτες, Σουλιώτες και Υδραίους να πολεμούν τον
Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, τους Δεληγιανναίους, τον Νικηταρά, τον Α. Ζαϊμη, τον Α.
Λόντο, τον Οδυσσέα Ανδρούτσο, την Μπουμπουλίνα, τον Ασημάκη Φωτήλα, τους
Νοταραίους και άλλους μπαρουτοκαπνισμένους οπλαρχηγούς. Στο τέλος, οι αντίπαλοι
της Κυβέρνησης αντιμετωπίστηκαν αποφασιστικά, οι δυνάμεις τους διαλύθηκαν και οι πιο πολλοί ηγετικοί τους
παράγοντες αναγκάστηκαν να παραδοθούν.
Κάτω
απ’ αυτές τις συνθήκες, ο Κολοκοτρώνης δέχθηκε να μεταβεί στο Ναύπλιο, καθώς
είχε λάβει αόριστες διαβεβαιώσεις ότι η Κυβέρνηση θα χορηγούσε αμνηστία στους
αντιπάλους της. Ο Κουντουριώτης όμως τον συνέλαβε και τον έκλεισε στο μοναστήρι
του Προφήτη Ηλία στην Ύδρα, μαζί με άλλους οπλαρχηγούς. Τον Απρίλιο η Κυβέρνηση
συνέλαβε και τον Οδυσσέα Ανδρούτσο, που ήταν στο πλευρό του Κολοκοτρώνη και
στους δύο εμφυλίους. Φυλακίστηκε στην Ακρόπολη και δολοφονήθηκε στις
5 Ιουνίου 1825. Ο
Κολοκοτρώνης είχε διαφορετική μοίρα. Αφέθηκε ελεύθερος την ίδια περίοδο, όταν
οι πάντες είχαν συνειδητοποιήσει τον κίνδυνο που διέτρεχε η Επανάσταση. Ο
Ιμπραήμ είχε καταλάβει τη μισή Πελοπόννησο και ο Κιουταχής πολιορκούσε το
Μεσολόγγι. Η στρατηγική ιδιοφυΐα του Γέρου του Μοριά έπρεπε να τεθεί και πάλι
στη διάθεση της Επανάστασης.
Τελικά, αποτελεί δυσάρεστη έκπληξη το να
μαθαίνει κανείς ότι οι ήρωες του 1821 πήραν στους τάφους τους, εκτός από δόξα,
αρκετό αίμα και μεγάλο μίσος. Και αυτό έγινε μεταξύ ομοφύλων. Έλληνες εναντίον
Ελλήνων.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
1. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τόμος ΙΒ’.
2. Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα, Εκδόσεις Εστία, 2011.
3. Παναγόπουλος Θ., Τα Ψιλά Γράμματα της Ιστορίας, εκδόσεις
Ενάλιος, 2009.
4. Ροτζώκος Ν., Επανάσταση και εμφύλιος στο εικοσιένα,
εκδόσεις Ηρόδοτος, 2016.
5. Φίνλεϋ Γ., Ιστορία της ελληνικής Επαναστάσεως, Ίδρυμα της
Βουλής των Ελλήνων, 2009.
6. Φωτιάδης Δ., Η Επανάσταση του 1821, εκδόσεις
Ζαχαρόπουλος, 2017.
Σεραφείμ
Μυλωνάς
φιλόλογος
Έφεδρος
αξιωματικός
