Νικηταράς ο «Τουρκοφάγος»: από στρατηγός, επαίτης

 

   Ο Νικήτας Σταματελόπουλος έμεινε γνωστός ως Νικηταράς, ο επονομαζόμενος «Τουρκοφάγος». Ήταν ανιψιός του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη και γεννήθηκε το 1781 στο χωριό Μεγάλη Αναστάσοβα (σημ. Νέδουσα Μεσσηνίας). Γονείς του ήταν ο Σταματέλος Τουρκολέκας, αγωνιστής της περιοχής του Λεονταρίου, από τη Μεγάλη Αναστάσοβα, και η Σοφία Καρούτσου από τον Άκοβο του Λεονταρίου, αδερφή της γυναίκας του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, Αικατερίνης.

Ο Νικήτας συμμετείχε σε ένοπλες ομάδες από μικρή ηλικία, αρχικά στο πλευρό του πατέρα του και στη συνέχεια στην ομάδα του γνωστού κλέφτη Ζαχαριά. Το 1805 φθάνει στα Επτάνησα, όπου εντάσσεται στα Ρωσικά τάγματα, και έπειτα μεταβαίνει στην Ιταλία για να πολεμήσει κατά του στρατού του Ναπολέοντα. Στη συνέχεια επιστρέφει στη Ζάκυνθο και υπηρετεί τους Γάλλους, οι οποίοι στο μεταξύ είχαν καταλάβει τα Επτάνησα. Ακολούθως, υπηρετεί στον Αγγλικό στρατό με τον βαθμό του Πεντηκόνταρχου φέροντας το οικογενειακό του επώνυμο Τουρκολέκας. Στις 18 Οκτωβρίου 1818, ενώ βρισκόταν στην Καλαμάτα, μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και από τότε υιοθέτησε το υποκοριστικό Σταματελόπουλος.

     Με την έκρηξη της Επανάστασης, πήρε μέρος στην πρώτη μάχη που δόθηκε στο Βαλτέτσι Αρκαδίας (24 Απριλίου 1821). Μετέπειτα, στη μάχη των Δολιανών (18 – 19 Μαΐου 1821), σε μία μάχη που διήρκεσε όλη την ημέρα, ο Νικηταράς κατάφερε να αποκρούσει 6.000 Τούρκους και να σταματήσει την προέλασή τους  προκαλώντας τους μεγάλες απώλειες. Στο τέλος της ημέρας οι Τούρκοι τράπηκαν σε φυγή και κλείστηκαν στην Τριπολιτσά, αφήνοντας πίσω τους εβδομήντα νεκρούς και δύο κανόνια. Η μάχη των Δολιανών  τόνωσε το ηθικό των Ελλήνων επαναστατών και άνοιξε τον δρόμο για την άλωση της Τριπολιτσάς. Επειδή κατά τη διάρκεια της μάχης ο Νικηταράς έδειξε απαράμιλλο θάρρος και ηρωισμό σκοτώνοντας πολλούς Τούρκους, οι άντρες του του έδωσαν το προσωνύμιο Τουρκοφάγος. Ο Νικηταράς διακρίθηκε και στην πολιορκία και την άλωση της Τριπολιτσάς (23 Σεπτεμβρίου 1821) σε συνεργασία με τον Κολοκοτρώνη. Είναι χαρακτηριστικό ότι μετά την άλωση της Τριπολιτσάς, όταν άλλοι οπλαρχηγοί διαγκωνίζονταν για τα λάφυρα, εκείνος δεν θέλησε να πάρει τίποτα. Ένα αδαμαντοκόλλητο σπαθί που του προσφέρθηκε το δώρισε στην κυβέρνηση!

    Όταν οι Έλληνες συνέτριψαν τη στρατιά του Δράμαλη στα στενά των Δερβενακίων (26 Ιουλίου 1822), ο Νικηταράς, μαζί με τους Δημήτριο Υψηλάντη και Παπαφλέσσα, είχε καταλάβει το πέρασμα της χαράδρας γύρω από τον Άγιο Σώστη, όπου πολέμησε ηρωικά επιδεικνύοντας ιδιαίτερο ζήλο και ηρωισμό. Κατά τη διάρκεια αυτής της μάχης, έσπασε τρία σπαθιά. Από την υπερπροσπάθεια, μάλιστα, και τη μεγάλη κόπωση το χέρι του έπαθε αγκύλωση και χρειάστηκε γιατρός για να μπορέσει να βγάλει το σπαθί. Μετά το τέλος της μάχης,  οι Έλληνες πολεμιστές άρχισαν να μοιράζουν τα λάφυρα και αναζήτησαν τον στρατηγό τους, τον Νικηταρά, που είχε αποτραβηχτεί για να ξεκουραστεί. Όταν τον ρώτησαν τι θέλει, αυτός τους απάντησε: «Δεν θέλω τίποτα. Θέλω να δω την πατρίδα μου λεύτερη». Με το ζόρι του χάρισαν ένα άλογο  και ένα σπαθί. Την ίδια ανιδιοτέλεια και αυταπάρνηση επέδειξε ο Νικηταράς και σε πολλές ακόμη μάχες στις οποίες πήρε μέρος μέχρι την απελευθέρωση.

     Επί Καποδίστρια υπήρξε στενός συνεργάτης του Κυβερνήτη, αλλά επί Όθωνα, υποστήριξε ενεργά το Ρωσικό Κόμμα (των Ναπαίων), με αποτέλεσμα να παραμεριστεί. Η Ελληνική Κυβέρνηση, φοβούμενη ότι το ρωσόφιλο κόμμα επεδίωκε να αντικαταστήσει τον βασιλιά Όθωνα με κάποιον Ρώσο Πρίγκιπα, συνέλαβε τον Νικηταρά δύο φορές και το 1839 τον καταδίκασε σε ενάμιση χρόνο φυλάκιση, την οποία εξέτισε στις φυλακές της Αίγινας. Στην επακόλουθη δίκη (11 Σεπτεμβρίου 1840), ελλείψει στοιχείων, αθωώθηκε, ωστόσο παρέμεινε στη φυλακή για άλλους δεκατέσσερις μήνες. Όταν αποφυλακίστηκε, η υγεία του ήταν εξασθενημένη, καθώς κλονίστηκε ανεπανόρθωτα από τα βασανιστήρια που υπέστη κατά τη διάρκεια της φυλάκισής του. Έπασχε από σάκχαρο χωρίς να το γνωρίζει, με αποτέλεσμα να χάσει σε μεγάλο βαθμό την όρασή του. Η κυβέρνηση του χορήγησε τότε  «άδεια επαιτείας», ώστε να μπορέσει να επιβιώσει. Αυτόν, τον απόλυτο ήρωα της Ελληνικής Επανάστασης, το κράτος τον τίμησε  όπως γνωρίζει να τιμά και να εκφράζει την ευγνωμοσύνη του στους ήρωες: τον φυλάκισε, του κατέστρεψε την υγεία και τέλος του έδωσε άδεια να ζητιανεύει! Το επόμενο διάστημα, σχεδόν τυφλός, ο Νικηταράς, ο άλλοτε Τουρκοφάγος των Δολιανών και πολέμαρχος στα Δερβενάκια, ζητιάνευε για να ζήσει έξω από τον ναό της Ευαγγελίστριας του Πειραιά κάθε Παρασκευή. Το 1843, όταν ο βασιλιάς  Όθωνας αναγκάστηκε να παραχωρήσει Σύνταγμα στην Ελλάδα, του απονεμήθηκε ο βαθμός του υποστράτηγου μαζί με μία πενιχρή σύνταξη. Απεβίωσε στις 25 Σεπτεμβρίου 1849, πάμφτωχος, τυφλός και λησμονημένος.  Τελευταία του επιθυμία ήταν να ταφεί δίπλα από τον θείο του Θεόδωρο Κολοκοτρώνη στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών. Μετά τον θάνατό του, η οικογένειά του διεκδίκησε ένα χρηματικό ποσό (12.225 φοινίκια και 105.000 γρόσια), τα οποία ο Νικηταράς είχε δανείσει στις ελληνικές αρχές κατά τις δύσκολες στιγμές του Αγώνα. Δεν τα έλαβε όμως ποτέ.

    Όταν κάποτε  ο Τερτσέτης ρώτησε τον Νικηταρά γιατί έμεινε φτωχός και δεν πήρε ποτέ του λάφυρα από τις μάχες, εκείνος απάντησε: «Πραματευτής δεν ήμουνα. Η μοίρα μου το θέλησε να γίνω καπετάνιος. Μα δε θα ήτανε σωστό να κάμω πραμάτεια το καπετανιλίκι μου για να καζαντίσω!». Αυτός ήταν ο Νικηταράς, ο Τουρκοφάγος, μία από τις πιο ευγενείς και εξέχουσες προσωπικότητες της Επανάστασης του 1821. Ήρωας εντός και εκτός πεδίου μάχης, αντιμετώπισε μέχρι την τελευταία στιγμή την Πατρίδα ως ύψιστο ιδανικό. Ποτέ δε ζήτησε να λάβει από αυτήν υλική ανταμοιβή για όσα έπραξε, ούτε παραπονέθηκε για την κατάσταση στην οποία περιήλθε, ακόμα κι όταν στο τέλος της ζωής του κατέληξε να ζει σαν επαίτης. Η έγνοια του ήταν μόνο η Ελλάδα και πώς αυτή θα γίνει ελεύθερη και ανεξάρτητη. Δικαίως η ιστορία αναγνωρίζει σήμερα τον Νικηταρά ως έναν από τους πιο αγνούς και πιο γενναίους ήρωες της Ελληνικής Επανάστασης του 1821.

 

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

1. Ανδρή Βέτα, Νικηταράς ο Τουρκοφάγος, εκδόσεις Ήλεκτρον, 2018.

2. Μέξας  Βαλέριος, Οι Φιλικοί, εκδόσεις Λαβύρινθος, 2018.

3. Νικολακόπουλος Σωτήρης, Φιλορθόδοξος Εταιρεία, εκδόσεις Τάδε Έφη, 2018.

4. Σταμέλος Δημήτρης, Νικηταράς, πρότυπο παλικαριάς και αρετής, εκδόσεις Εστία, 2003.

5. Τερτσέτης Γ., Απομνημονεύματα Νικηταρά του Τουρκοφάγου, εκδόσεις Μέρνηγκας, 2009.

                                         Σεραφείμ Μυλωνάς

                                        Φιλόλογος – Έφεδρος αξιωματικός